Lodewijk Dros
23 februari 2021
Hoe kon de ecologische crisis zo uit de hand lopen? Het begon met verkeerd denken, stelt filosoof Koo van der Wal in zijn boek De symfonie van de natuur. De natuur verdient wat hem betreft een ander, beter denken.
Groene Amsterdammer
Het kantelend natuurbeeld Afscheid van Newton
Klimaatproblemen vergen een nieuwe kijk op onze omgeving. We moeten beseffen dat de natuur niet begint bij een bordje van Staatsbosbeheer, maar dat we er onderdeel van zijn.
Hebben landen met een hoge CO2-uitstoot een verplichting tot compensatie aan vooral arme landen die door de klimaatschade ten gevolge van die uitstoot worden getroffen? Dat is de vraag die door Vanuatu, een kleine eilandstaat in de Grote Oceaan, aan het Internationale Gerechtshof is voorgelegd. Vanuatu dreigt namelijk onder water te verdwijnen door de klimaatverandering ten gevolge van die uitstoot.
In zijn artikel `De rechter kan niet bepalen van wie de atmosfeer is’ (NRC 16-12) meent Marc Davidson dat het Internationale Gerechtshof niet de juiste instantie is om dat te bepalen. Immers kan het recht volgens hem alleen toetsen aan politiek vastgestelde normen en die zijn er momenteel niet.
Ik meen dat Davidson hier een te smalle en achterhaalde opvatting van recht huldigt, nl. het zogeheten rechtspositivisme. Volgens die opvatting is recht wat in de wet staat. Wat er dus niet in staat is geen recht. In die optiek kan de rechter als `mond van de wet’ slechts oordelen op basis van bestaande rechtsregels die door de politiek c.q. de wetgever moeten worden aangereikt. Als die laatste het laat afweten kan de rechter m.a.w. ook niets.
Als dat het hele verhaal was, hadden we destijds in Nederland ook geen juridische regeling van de euthanasiekwestie en het stakingsrecht gehad. In beide gevallen was de politiek niet in staat tot wetgeving op dat gebied. Toen er toch desbetreffende zaken aan de rechter werden voorgelegd, heeft deze niet steunend op wetgeving regelingen ter zake getroffen. Steunend op het rechtvaardigheidsbeginsel als basis van alle recht heeft de rechter hier recht geschapen.
Uiteraard heeft Davidson gelijk dat de normale situatie is dat de rechter op wetgeving kan steunen. Wetten echter behoeven interpretatie en toepassing en al via die band doet de rechter aan rechtsvinding. Maar als de politiek ernstig in gebreke blijft om effectieve maatregelen te nemen (zie de klimaattoppen die steeds ver achterblijven bij wat zou moeten gebeuren) en er vervolgens een situatie ontstaat waarin urgente actie nodig is zoals in het geval van Vanuatu, dan zou de internationale rechter, steunend op het beginsel van verdelende rechtvaardigheid, voor een doorbraak kunnen zorgen. Hij is dan de enige instantie die voor zo’n doorbraak hebben.
Koo van der Wal, em. hoogleraar wijsbegeerte, Erasmus Universiteit van Rotterdam